2. Değişkenler, ifadeler ve deyimler (komutlar)

2.1. Değerler ve veri tipleri

Değer programın işlediği temel şeylerden —harf ve rakam gibi— biridir. Şimdiye kadar gördüğümüz 4 ( `` 2 + 2`` işleminin sonucu) ve "Merhaba, Dünya!".

Bu değerler sınıf veya veri tipe denen farklı tiplere aittir: 4 bir tamsayıdır ve “Merhaba Dünya!” ise bir “karakter dizisi”dir, çünkü karekterlerden oluşan bir dizidir. Siz ( ve Python yorumlayıcısı) karakter dizilerini ayırtedebilir, çünkü tırnak işaretleri arasında yazılmıştır.

Eğer bir değerin tipinden emin değilseniz, Python’un type fonksiyonu size söyleyebilir.

>>> type("Merhaba, Dünya!")
<class 'str'>
>>> type(17)
<class 'int'>

Süpriz olmayacak şekilde, karakter dizisi str sınıfına ve tamsayılar ise int sınıfına aittir. Daha az açık olan ise, ondalık basamağa sahip olan sayılar float sınıfına aittir, çünkü bu sayılar kayan noktalı (floating point) biçiminde temsil edilmektedir. Şimdilik sınıf (class) ve type (tür) kelimelerini birbirinin yerine kullanabilirsiniz. Sınıfın ne olduğunu daha iyi anlamak için ileriki bölümlerde geri döneceğiz.

>>> type(3.2)
<class 'float'>

Peki "17" ve "3.2" şeklindeki ifadelerin tipleri nedir? Sayı gibi gözükmektedirler, fakat bunlar karakter dizileri gibi tırnak işaretleri içindedir.

>>> type("17")
<class 'str'>
>>> type("3.2")
<class 'str'>

Onlar karakter dizileridir!

Python’da karakter dizileri ya tek tırnak (') arasına, çift tırnak arasına (") veya üçlü tırnak arasına (''' veya """) alınabilir.

>>> type('Bu bir karakter dizisidir.')
<class 'str'>
>>> type("Bu da öyle.")
<class 'str'>
>>> type("""Bu da.""")
<class 'str'>
>>> type('''ve hatta bu da...''')
<class 'str'>

Tek tırnaklı karakter dizileri "Emre'nin sakalı" örneğinde olduğu gibi çift tırnak içine alınabilir. ' Şovalyeler "hayır" diyor.' örneğinde olduğu gibi çift tırnaklı karakter dizileri tek tırnak içine alınabilir

Üç tane tekli tırnak veya çift tırnak içine alınan karakter dizileri üçlü tırnak olarak isimlendirilir. Bunlar tek veya çiftli tırnak içerebilir:

>>> print('''"Hayır olamaz", diye haykırdı, "Ahmet'in bisikleti kırıldı!"''')
"Hayır olamaz", diye haykırdı, "Ahmet'in bisikleti kırıldı!"
>>>

Üçlü tırnaklı karakter dizileri birkaç satıra yayılabilir:

>>> message = """Bu mesaj
... birkaç satıra
... yayılacak."""
>>> print(message)
Bu mesaj
birkaç satıra
yayılacak.
>>>

Karakter dizisinin tek, çift; ya da üçlü tek veya üçlü çift tırnak işareti arasına alınması Python’u rahatsız etmez. Python sizin komutunuzu ya da programınızı ayrıştırdığında bütün durumları aynı olarak kabul eder ve karakter dizisini çevreleyen tırnaklar değerin bir parçası değildir. Fakat yorumlayacı karakter dizisini göstermek isterse, hangi tırnak işaretinin bu amaçla kullanıldığına karar vermesi gerekir.

>>> 'Bu bir karakter dizisidir.'
'Bu bir karakter dizisidir.'
>>> """Bu da öyle"""
'Bu da öyle.'

Python dilinde çalışanlar genelde karakter dizilerini tekli tırnak içine almayı seçerler. Eğer karakter diziniz daha önce tekli tırnak içine alınmışsa, bu durumda ne olacağını düşünürsünüz?

Büyük bir tamsayı yazdığınızda, üçlü rakam grupları arasına, 42,000 örneğinde olduğu gibi virgül kullanmak isteyebilirsiniz. Bu Python için geçerli bir tamsayı gösterimi değildir; fakat başka bir şey ifade eden geçerli ifadedir:

>>> 42000
42000
>>> 42,000
(42, 0)

Bu beklediğimiz birşey değil! Python bunu iki öğe içeren bir liste şeklinde yorumlar. Bu konuya daha sonra değineceğiz. Fakat şimdilik, tamsayılarınız ne kadar büyük olursa olsun aralarına virgül veya boşluk koymayınız. Daha önceki bölümde söylediğimiz şeyleri yeniden gözden geçiriniz: Biçimsel diller esnetilmeyen kurallara sahiptir; notasyonları (gösterimleri) kesindir ve küçük bir değişiklik bile sizin amaçladığınız şeyden farklı birşey anlam ifade edebilir.

2.2. Değişkenler

Programlama dilinin en güçlü özelliklerinden birisi değişkenleri değiştirebilme (adından anlaşılacağı gibi) yeteneğidir. Bir değişken bir değeri tutan bir isimdir.

Atama cümlesi yeni bir değişken yaratır ve değerlerini atar:

>>> mesaj = "Naber, doktor?"
>>> n = 17
>>> pi = 3.14159

Bu örnek üç atama gerçekleştirmektedir. Birinci atama "Naber, doktor?" karakter dizisini, mesaj isimli değişkene atar. İkincisi ise, 17 tamsayısını n‘e atar. Üçüncüsü ise 3.14159 kayan noktalı sayan değerini pi değişkenine atar.

Atama işleci, = eşittir işaretiyle == karıştırılmamalıdır. Atama işleci, işlecin sol tarafındaki ismi işlecin sağ tarafındaki değere atar. Eğer aşağıdaki ifadeyi yazdığınızda hata mesajıyla karşılaşırsınız:

>>> 17 = n
File "<interactive input>", line 1
SyntaxError: can't assign to literal

Tip

Kodu okurken veya yazarken “n, 17’ye atanmıştır” veya ” n, 17 değerini alır” şeklinde kendinize söyleyin.

Değişkenleri kağıt üzerinde göstermenin genel bir yolu değişken isminden bir ok çıkarıp değerini işaret etmektir. Bu çeşit gösterime durum diyagramı denir, çünkü herbir değişkeninin durumunu o anda gösterir ( değişkenin ruh halin olarak da düşünebilirsiniz.) Aşağıdaki diyagram atama komutu sonuçlarını gösterir.

Eğer yorumlayıcıdan değişkeni hesaplamasını istersek, bu değişkene o anda bağlanmış değeri üretecektir:

>>> mesaj
'Naber, doktor?'
>>> n
17
>>> pi
3.14159

Futbol oyunundaki skor gibi şeyleri hatırlamak için değişkenleri programın içinde kullanırız. Fakat değişkenler bir değişkendir. Bunun anlamı: bunlar zamanla değişirler, futbol oyunundaki skor tabelasındaki değer gibi. Bir değişkene bir değer atayabilir ve daha sonra başka değer de verebilirsiniz. (Bu matematikten farklıdır. Matematikte, eğer `x`’e 3 değerini verirseniz, bu değer hesaplamalarınız sırasında başka bir değer dönüşmüyecektir!)

>>> day = "Thursday"
>>> day
'Thursday'
>>> day = "Friday"
>>> day
'Friday'
>>> day = 21
>>> day
21

Dikkat ederseniz bugun‘ün değerini üç kere değiştirdik ve üçüncü değer atamamızda farklı bir değer tipine ait değer verdik (ilk iki atamamız karakter dizisi iken, son atamamız tamsayı ataması oldu.)

Programlamanın büyük bir kısmı bilgisayarın şeyleri hatırlamasıdır. Örneğin, * Telefonunuza gelen aramalara cevap verememe sayısını* ele alalım. Eğer telefonunuza yeni bir arama gelir ve siz de bu aramaya cevap veremezseniz, bu değişken yeni bir değer alacak ve değişecektir.

2.3. Değişken isimleri ve anahtar kelimeler

Değişken isimleri istenildiği kadar uzun olabilir. Hem harf hem de rakam içerebilir, ancak mutlaka bir harfle veya altçizgi _ ile başlamaları gerekir. Her ne kadar büyük harf kullanmak geçerli olsa da, geleneksel olarak kullanmıyoruz. Unutulmaması gereken Emre ve emre farklı değişkenlerdir.

Altçizgi karakteri (_) bir isimde yeralabilir. Genellikle birden fazla harf içeren benim_ismim veya çinde_çayın_fiyatı gibi kelimelerde kullanılmaktadır.

Bazı durumlarda altçizgi ile başlayan isimlerin özel bir anlamı vardır. Bu yüzden Python’u yeni öğrenmeye başlayanların isimlere harf ile başlaması güvenli bir seçenektir.

Eğer bir değişkene geçerli olmayan bir değişken verirseniz, bir sözdizimi hatasıyla karşılaşırsanız.

>>> 76insan = "Çok Kalabalik"
SyntaxError: invalid syntax
>>> more$ = 1000000
SyntaxError: invalid syntax
>>> class = "Bilgisayar Dersi"
SyntaxError: invalid syntax

76insan geçersizdir çünkü harft ile başlamamaktadır. more$ geçersizdir çünkü geçerli olmayan $ karakteri içermektedir. Fakat class ile yanlış olan ne?

class isminin Python’un anahtar kelimeleriden biri olması nedeniyle bu ismi değişken olarak kullanamıyoruz. Anahtar kelimeler genellikle dilin sözdizim kuralını ve yapısını tanımlar ve değişken isimleri olarak kullanılamazlar.

Python otuza yakın anahtar kelimeye sahiptir ( Python’un sürekli gelişmesi sonucu bazı kelimeler eklenmekte veya çıkarılmaktadır.)

and	as	assert	break	class	continue
def	del	elif	else	except	exec
finally	for	from	global	if	import
in	is	lambda	nonlocal	not	or
pass	raise	return	try	while	with
yield	True	False	None

Bu listeyi erişebileceğiniz yerde tutabilirsiniz Eğer yorumlayıcı değişkenlerinizin birinden şikayet eder ve siz nedeninin bulamazsanız, değişkeninizin bu listedikilerle kontrol ediniz.

Caution

Python’u yeni öğrenenler, “insanlara anlamlı gelen” değişkenlerin “bilgisayarlara da anlamlı” geleceğini sanabilirler. Örnek olarak bir değişkeninin ismini ortalama veya pi olarak isimlendirdiklerinde, bunların bir sihirbazlıkla ortalamayı hesaplıyacağını veya pi‘nin değerinin 3.14159 olabileceğini düşünebilirler. Bilgisayar kafanızda değişkene verdiğiniz anlamı bilmez.

Bazı öğretmenlerin yeni başlayanlara Python’u öğretirken bilerek anlamlı değişken ismi seçmemelerinin nedeni iyi bir alışkanlık olmadığından değil, fakat öğrenenlerin ortalamayı hesaplaması için mutlaka bir program yazması veya pi‘ye mutlaka bir değer aktarması gerektiğini pekiştirmeye çalışmaktır.

2.4. Deyimler (Komutlar)

Deyimler, Python yorumlayıcısı tarafından çalıştırılabilecek bir komuttur (yönergedir.) Şimdiye kadar atama deyimini (=) gördük. Kısa bir süre sonra while, for, if ve import deyimlerini göreceğiz ( Başka çeşitler de vardır.)

Eğer bir deyimi komut satırına yazarsanız, python bunu yürütür. Bu deyimler herhangi bir sonuç üretmez.

2.5. İfadelerin hesaplanması

Bir ifade; değerlerden, değişkenlerden, işleçlerden ve fonksiyonlardan oluşan yapıdır. Eğer bir ifadeyi komut satırına yazarsanız, yorumlayıcı bu ifadeyi değerlendirir ve sonucu gösterir.

>>> 1 + 1
2
>>> len("hello")
5

Bu örnekteki len yerleşik Python fonksiyonu olup, karakter dizisindeki karakter sayısını döndürür. Daha önce biz print ve type fonksiyonlarını görmüştük. Bu da bizim üçüncü fonksiyonumuz.

Bir ifadenin değerlendirilmesi bir değer üretir; bu nedenledir ki, ifadeler atama deyiminin sağ tarafında gözükür. Bir değerin kendisi basit bir ifadedir. Değişken de bir ifadedir.

>>> 17
17
>>> y = 3.14
>>> x = len("hello")
>>> x
5
>>> y
3.14

2.6. İşleçler ve İşlenenler

İşleçler toplama, çarpma ve bölme gibi hesaplamaları temsil eden özel sembollerdir. İşleçler tarafından kullanılan değerler işlenen adını almaktadır.

Aşağıdakilerin hepsi geçerli Python ifadeleridir ( az çok ne anlama geldiklerini çıkarabilirsiniz.):

20+32   hour-1  hour*60+minute  minute/60   5**2    (5+9)(15-7)

+, -, * sembolleri ve gruplama için parantez kullanımı, matematikde ne anlam ifade ediyorsa Python’da da aynı anlamı ifade etmektedir. Yıldız işaret * çarpmanın ve ** üs almanın sembölleridir.

>>> 2 ** 3
8
>>> 3 ** 2
9

Bir işlenenin yerinde bir değişkenin ismi yer aldığında, işlem yapılmadan önce bu değişken değeriyle değiştirilir.

Toplama, çıkarma, çarpma ve üs alma işlemleri neyi bekliyorsanız onu yapan işlemledir.

Örnek: 645 dakikayı saate çevirelim:

>>> dakika = 645
>>> saat = dakika / 60
>>> saat
10.75

Python 3’de bölme işlemcisi \ her zaman kayan noktalı sonuç verir. Biz bu değerin içinde kaç tane saat ve kaç dakika kaldığını bilmek istemiş oluruz. ( yani sayının ondalık kısmını kesip atmaz. Python 2’de ise yalnızca tamsayı değeri verir; eğer yukarıdaki ifadeyi Python 2’de hesaplasaydınız 10 değerini bulacaktınız.) Python iki türlü bölme işlemcisini hizmetimize sunar. Bunlardan birincisi yukarıdaki \ bölme işlemcisi, diğeri de tamsayı bölme işlemcisi olan // semboldür. Bunun sonucu her zaman tamsayıdır. Sanki ondalık kısmı atıp, ondalık kısmın sol tarafındaki tamsayı değerini veriyormuş gibi. Örnek olarak 6//4‘ün sonucu 1dir, fakat -6//4 sonucu sizi şaşırtabilir!

>>> 7 / 4
1.75
>>> 7 // 4
1
>>> minutes = 645
>>> hours = minutes // 60
>>> hours
10

Hangi bölme işlemcisini seçeceğinize dikkat ediniz. Eğer bölme işlemi sonucunda ondalık sayıya da ihtiyacınız varsa (kayan noktalı sayı), bu bölme işlemini doğru şekilde yapan / bölme işlemcisini kullanın.

2.7. Tür dönüştürme fonksiyonları

Bu kısımda daha başka üç Python fonksiyonuna göz atacağız. Bunlar: int, float ve str fonksiyonlarıdır ve bu fonksiyonlar aldıkları değişkenleri sırasıyla int, float ve str türlerine dönüştürürler. Bu fonksiyonlara tür dönüştürücü fonksiyonlar diyeceğiz.

int fonksiyonu kayan noktalı sayı veya karakter dizisi alır ve bunları tamsayıya çevirir. Kayan noktalı sayılar için, ondalıklı kısım atılır. Biz bu işlemi sayı doğrusunda sıfıra doğru kesme olarak isimlendireceğiz. Bunları örnek üzerinde görelim:

>>> int(3.14)
3
>>> int(3.9999)             # Bu en yakın tamsayıya yuvarlamaz
3
>>> int(3.0)
3
>>> int(-3.999)             # Dikkat ediniz ki sonuç sıfıra yakındır.
-3
>>> int(minutes / 60)
10
>>> int("2345")             # Karakter dizisini ayrıştırarak tamsayıya
çevirir.
2345
>>> int(17)                 # fonksiyon değişkeni tamsayı olsa da
çalışır.
17
>>> int("23 bottles")

Son komut bir sayı gibi gözükmüyor — Ne gibi sonuç beklersiniz?

Traceback (most recent call last):
File "<interactive input>", line 1, in <module>
ValueError: invalid literal for int() with base 10: '23 bottles'

float tür dönüştürücüsü tamsayıyı, kayan sayıyı veya sözdizimsel olarak kurala uygun karakter dizisini kayan sayıya çevirir.

>>> float(17)
17.0
>>> float("123.45")
123.45

str tür dönüştürücüsü ise aldığı değişkeni karakter dizisine çevirir:

>>> str(17)
'17'
>>> str(123.45)
'123.45'

2.8. İşleçlerin sırası

Bir ifadede birden fazla işleç varsa, bu işleçlerin hasaplama sırası öncelik kuralına göre belirlenir. Matematikte işlemcilerin uyduğu öncelik sırasının aynısını Python’da kullanır. PÜÇBTÇ kısaltması bu kuralları hatırlamak için kullanabilecek bir kısaltmadır:

1. Parantezler en yüksek önceliğe sahiptir ve ifadenin hangi sırada değerlendirilmesine yönelik ayarlamaları yapmanızı sağlar. Parantez içindeki ifadeler daha önce değerlendirildiği için, 2 * (3-1)‘in sonucu 4, (1+1)**(5-2)‘in sonucu ise 8’dir. İfadeleri daha kolay okumak için parantezleri kullanabilirsiniz. (minute * 100) /60 ifadesi daha kolay okunduğu gibi, sonucu da değiştirmemiş olursunuz.

2. Üs alma daha az önceliğe sahiptir, 2**1+1 ifadesinin cevabı 3’tür 4 değil ve 3*1**3 cevabı da 3’tür 27 değil.

3. Çarpma ve Bölme işleçleri aynı önceliğe sahiptir; Toplama ve Çıkarmadan (bunlar da aynı önceliğe sahiptir) daha yüksek önceliklidir. 2*3-1 ifadesi 4 yerine 5 ve 5-2*2 ifadesi 6 değil 1’dir.

4. Aynı önceliğe sahip olan işleçlerin değerlendirilmesinde soldan sağa kuralı izlenir. Buna cebir derslerinde sol ilişkili bağlantı denir. 6-3+2 ifadesinde, çıkarma işlemi ilk yapılır ve 3 bulunur. Daha sonra 2’yi ekleyerek 5’i buluruz. Eğer işlemler sağdan sola doğru hesaplansaydı sonuç 6-(3+2) olurdu, bu da 1’e eşittir (Yukarıdaki kısaltma sizi yanıltmasın. Bu kısaltma sanki çarpmanın, bölmeden daha öncekli olduğu; ya da toplamanın, çıkarmadan daha öncelikli olduğuna sizi yanıltabilir. Aynı önceliğe sahip işleçler arasında soldan sağa kuralı izlenir.)

   • Tarihsel garip olay yüzünden, üs alma işleci ** soldan sağa kuralına uymaz. Üs işleçlerinin yer aldığı bir ifadede, üslerin işlem sırasını belirlemek için parentezlerin kullanımı karışıklığı ortadan kaldırır:

     >>> 2 ** 3 ** 2     # En sağdaki ** işleç önceliğe sahiptir.
     512
     >>> (2 ** 3) ** 2   # Parentezleri kullanarak istediğiniz sırada
     işlemleri yapabilirsiniz.
     64
     

Yukarıdaki işlemler gibi kısa ifadeleri keşfetmek ve deney yapmak için Python emir istemcisi çok faydalıdır.

2.9. Karakter dizisi üzerindeki işlemler

Genel olarak, karakter dizileri üzerinde matematiksel işlemler uygulayamazsınız; karakter dizileri sayı gibi gözükse bile! Aşağıdaki ifadeler geçersizdir ( mesaj’ın karakter dizisine ait bir tür olduğunu varsayalım.)

>>> mesaj - 1        # Hata
>>> "Merhaba" / 123  # Hata
>>> mesaj * "Hello"  # Hata
>>> "15" + 2         # Hata

Ancak + işleci karakter dizileriyle çalışmaktadır. Fakat karakter dizileri için +‘nın anlamı toplamayı değil, birleştirmeyi ifade etmektedir. Bunun anlamı iki karakter dizisini uç uca bağlamaktır. Örneğin:

meyve = "muz"
iyi_pişirilmis = " fındık ekmeği"
print(meyve + iyi_pisirilmis)

Programın çıktısı muz  fındık ekmeği olacaktır. Fındıktan önceki boşluk karakter dizisinin bir parçasıdır ve birleştirilmiş karakter dizileri arasında boşluk yaratmak için gereklidir.

* işleci de karakter dizileri üzerinde çalışır. Tekrarlama işlemini gerçekleştirir. Örneğin, Neşe*3‘ün değeri NeşeNeşeNeşe sonucunu verecektir. İşlenenlerden biri karakter dizisi, diğeri de tamsayı olmalıdır.

Diğer bir taraftan, + ve * işleçlerinin yukarıdaki yorumu, toplama ve çarpma işleçlerinin amacı düşünüldüğünde bir anlam ifade etmektedir. 4*3‘ün 4+4+4‘e eşit olması gibi, Neşe*3 ifadesinin Neşe+Neşe+Neşe‘ ifadesiyle aynı olmasını bekleriz. Ancak, karakter dizileri birleştirme ve tekrarlama ile tamsayılar arasındaki toplama ve çarpma arasında önemli bir fark vardır. Toplama ve çarpma işleminin sahip olduğu ancak karakter dizisi birleştirme ve tekrarlama işleminin sahip olmadığı bir özellik düşünebiliyor musunuz?

2.10. Girdi

Klavyeden girdi alabilmek için Python içerisinde tanımlı iki fonksiyon vardır:

n = input(" Lütfen isminizi giriniz: ")

Eğer bu betiği PyScripter içinde çalıştırırsanız, aşağıdaki bir küçük pencere açılacak ve sizden girdiyi bekleyecektir:

Program kullanıcısı bir isim girip, OK tuşuna bastığında, girilen metin input fonksiyonu tarafından döndürülür ve n değişkenine atanır.

Eğer kullanıcıya yaşını sorsaydınız ve kullanıcıda 17 cevabını girseydi, siz sonuçta "17" olan karakter dizisini alacaktınız. Bir programcı olarak sizin işiniz, daha önce gördüğümüz int veya float tür çevirici fonksıyonlarını kullanarak bu karakter dizisini tamsayı veya kayan sayı türüne çevirmektir.

2.11. Kompozisyon

Şimdiye kadar bir programın öğelerini — değişkenler, ifadeler ve deyimler — ayrı ayrı inceledik, bunları nasıl birleştireceğimizden bahsetmedik.

Programlama dillerinin en kullanışlı özelliklerinden biri, küçük yapısal blokları birleştirilebilmesine ve bu parçaları kompozisyonlamasına (birleştirebilme) izin vermesidir.

Örneğin, kullanıcıdan nasıl girdi alacağımızı; karakter dizisini nasıl kayan noktalı sayıya çevireceğimizi; nasıl karmaşık bir ifade yazacağımızı; ve değişkenleri nasıl ekrana yazdıracağımız biliyoruz. Bütün bu işlemleri 4 adımlık bir programın içine koyalım. Programımız, kullanıcıya çemberin yarıçapını kullanıcıya sorsun ve dairenin alanını hesaplasın.

\[\text{Alan} = \pi r^2\]

Öncelikle, bu dört adımı teker teker yapacağız:

cevap = input("Dairenin yarıçapı nedir? ")
r = float(cevap)
alan = 3.14159 * r**2
print("Dairenin alanı =", alan)

Yukarıdaki kodun ilk iki satırını tek bir satıra ve son iki satırı da tek bir satıra birleştirelim.

r = float( input("Dairenin yarıçapı nedir? ") )
print("Dairenin alanı =  ", 3.14159 * r**2)

Eğer biraz el çabukluğu yapmak isterseniz, yukarıdaki bütün ifadeleri bir ifade içinde yazabilirsiniz.

print("Dairenin alanı =  ", 3.14159*float(input("Dairenin yarıçapı nedir?"))**2)

İnsanlar böyle tümleşik kodu anlıyamıyabilir, ancak birçok program satırını nasıl tek bir satıra indirebileceğimizi gösterir.

Bir program kodunu veya parçasını daha küçük parçalara ayırıp ayırmamada şüphe içinde iseniz, bunu insanların anlayabileceği kadar basit hale getirmeye çalışın. Benim tercihim dört ayrı adımda yazdığımız ilk durum olacaktır.

2.12. Modüler işlemcisi

Modüler işlemci tamsayılar veya tamsayılar ifadeleri üzerinde çalışır. İlk sayının ikinci sayıya bölünmesiyle kalanı verir. Python’da, modüler işlemcisi yüzdelik işareti % ile gösterilir. Sözdizimi diğer işlemciler gibidir. Çarpma işlemcisi ile aynı önceliğe sahiptir.

>>> q = 7 // 3     # Bu bir tamsayı bölme işlemcisidir.
>>> print(q)
2
>>> r  = 7 % 3
>>> print(r)
1

Böylece 7’nin 3’e bölümündenden, bölümün 2 ve kalanın da 1 olduğu görülür.

Modüler işlemcisi görüldüğünden çok daha faydalılır. Örneğin, bir sayının diğer bir sayıya bölünebilir olup olmadığını kontrol edebilirsiniz. Eğer x%y‘nin cevabı sıfır ise, x, y tarafından bölünebilir.

Aynı zamanda, bir sayının en sağındaki rakam veya rakamları elde etmek içinde kullanabilirsiniz. Örneğin, x % 10 ifadesi x‘in en sağındaki rakamı (10’luk tabanda) elde ederiz. Benzer olarak, x%100 ifadesi son iki rakamı verir.

Ayrıca çevirme işlemleri yapmada da oldukça faydalıdır. Örneğin saniyenin; saate, dakikaya ve saniye çevrilmesi işlemi gibi. Kullanıcıdan, saniye olarak değer girmesini isteyen bir program yazalım. Biz bu saniyeyi, saat, dakika ve kalan saniyeye çevireceğiz.

toplam_san = int(input("Kaç saniye?"))
saat = toplam_san // 3600
hala_kalan_san = toplam_san % 3600
dakika =  hala_kalan_san // 60
son_kalan_san = hala_kalan_san  % 60

print("Saat=", saat, "  dakika=", dakika,
                         "saniye=",hala_kalan_san)

2.13. Sözlük

atama komutu

Bir değeri, bir isme (değişkene) atayan komuttur. = atama komutunun solunda isim vardır. Atama komutunun sağında ise, Python tarafından değerlendirilip, isme atanacak bir ifade vardır. Atama işlecinin sağ ve sol tarafları arasındaki fark programcılar için kafa karıştırıcı olabilir. Aşağıdaki örnekte:

n = n + 1

=‘nın her iki tarafındaki n değişkeni farklı görevler üstlenir. Sağ tarafta bir değerdir ve Python yorumlayıcısı tarafından sol taraftaki isme atanmadan önce değerlendirilecek ifadenin kısmını oluşturur.

atama işleci

= Python’un atama işlecidir. Bunu matemikte kullanılan ve değerleri birbirleriyle karşılaştıran eşittir işleci ile karşılaştırın.

kompozisyon

Basit ifadeleri ve komutları, karmaşık hesaplamaları temsil etmek için bir araya getirip birleşik ifadeler ve komutlar oluşturma özelliğidir.

birleştirme

İki dizi katarının uç uca eklemedir.

veri tipi

Değerler kümesidir. Bir değerin tipi, bir ifade içinde nasıl kullanılabileceğini belirler. Şu ana kadar tamsayılar ( int), kayan noktalı sayılar (float) ve dizi katarları (str) tiplerini gördük.

hasaplama

Bir ifadeyi basitleştirmek ve tek bir değer üretmek için sırasıyla işlemleri gerçekleştirmektir.

ifade

Tek bir sonuç değerini temsil eden değişken, işleç ve değerlerin bir birleşimidir.

float (kayan noktalı sayı)

Kayan noktalı sayıları saklayan Python veri tipleridir. Kayan noktalı sayılar bilgisayarda iki parça olarak saklanır: bir taban ve üst. Bunlar normal şekilde görüntülendiğinde, ondalık sayılar gibi gözükürler. Float sayılar kullandığınızda yuvarlama hatalarına dikkat etmeniz gerekirmektedir ve yaklaşık değer barındırırlar.

tamsayı bölme işleci

// işleci bir sayıyı diğer bir sayıya böler ve sonucu tamsayı olarak verir. Eğer bölme işleminin sonucu tamsayı değilse, bu sonuçtan küçük en yakın tamsayıyı sonuç olarak atar.

int (tam sayı)

Pozitif veya negatif tamsayıyı ifade eden Python veri tipi.

anahtar kelime

Derleyici tarafından programı ayrıştırmak için kullanılan Python’a özgü kelimeler. Örneğin if, def ve while kelimelerin değişken olarak kullanamazsınız.

mödüler işleci

Yüzdelik (%) işareti ile ifade edilen ve iki sayının birbirine bölümünde kalanı veren işleç.

işlenen

İşleç’in üzerine etkidiği değerlerden biri.

öncelik sarısı

Birden fazla işleç ve işlenin bulunduğu bir ifadede hesaplama sırasını belirten kurallar kümesi.

durum diyagramı

programın bir anındaki eğişkenlerin ve referans ettikleri değerlerin grafiksel gösterimidir.

komut (deyim)

Python yorumlayıcı tarafından yürütülebilecek yönergedir. Şimdiye kadar atama komutunu gördük, fakat yakında import ve for komutlarını göreceğiz.

str (Karakter dizisi)

Karakter dizisini (string) tutan Python veri tipidir.

değer

Bir değişkende veya hesaplanan bir ifadede sakla bir sayı veya karakter dizisi ( veya daha sonra isimlendirilecek başka şeyler)

değişken

Bir değeri temsil eden isimdir.

değişken ismi

Bir değişkene verilen isimdir. Pyton’daki değişken isimleri bir harf (a..z, A...Z ve _) veya bir rakam (0..9) ile başlayabilir. Tercih edilen programlama pratiğinde, değişken ismi öyle seçilmeli ki; kullanım amaçları açık olsun, program içinde kendi kendini belgelendirsin.

2.14. Alıştırmalar

1. ” Hep iş ve hiç oyun oynamamak kişiyi sıkıcı yapar.” cümlesindeki her bir kelimeyi farklı bir değişkende saklayın; sonra print deyimi yardımıyla bu cümleyi tek bir satırda yazdırın.

2. 6 * 1 - 2 ifadesine parentez ekleyerek, değerini 4’ten -6’ya değiştirin.

3. Daha önce üzerinde çalıştığınız bir programa yorum ekleyerek tekrar çalıştırın ve sonucu gözlemleyin.

4. Python yorumcusunu başlatın ve ahmet + 4 ifadesini girin. Bu size bir hata verecektir:

   NameError: name 'ahmet' is not defined
   

   ahmet ismine bir değer atayın, böylece ahmet+4 10 değerini üretebilsin.

5. Bileşik faiz hesabı yapılırken kullanılan denklem

   \[\begin{split}A = P\big(1+r/n\big)^{nt} \\\end{split}\]

   • P = ilk yatırım
   • r = yıllık cari (nominal) faiz oranı ( ondalıklı girilecek. Örnek: yıllık %10 faiz getiriyorsa, 0.1 girilir.) olarak giriniz.)
   • n = faizin yılda kaç kere ana paraya eklendiği (Örnek: eğer banka size 3 aylık faiz miktarını veriyorsa, bu değer 4 olacak. )
   • t = yıl miktarı

   ile verilir.

   10000 TL’lik ana parayı P değişkenine; 12 değerini n değişkenine; %8 faiz oranını r değişkenine atayınız. Kullanıcıdan yatırımın kaç sene bankada tutulacağını komut satırından soranve bunu t‘ye atayan Python programı yazın. t yıl sonra bankadaki birikiminizi hesaplayın.

6. Aşağıdaki sayısal ifadeleri kafanızdan hesaplayınız ve sonra Python yorumlayıcısı kullanarak sonuçlarınızı karşılaştırınız:

   1. >>> 5 % 2
   2. >>> 9 % 5
   3. >>> 15 % 12
   4. >>> 12 % 15
   5. >>> 6 % 6
   6. >>> 0 % 7
   7. >>> 7 % 0

   Son örnek doğru çıktı mı? Niçin? Eğer son örnek hariç diğer butün örnekleri doğru tahmın etmişseniz, şimdi ilerliyebilirsiniz. Eğer doğru tahmin edememiş iseniz, kendi kendinize yeni örnekler üretin. Kendinizi rahat hisseden kadar Mödüler işlemcisi üzerine çalışıp, nasıl çalıştığını anlayın.

7. Saate bakıyorsunuz ve öğleden sonra 2 olduğunu görüyorsunuz. Alarımınızı 51 saat sonrasına kuruyorsunuz. Hangi saatte alarımınız çalışır? (İpucu: Parmaklarınızla sayma yapabilirsiniz, fakat bu bizim amacımız değil. Eğer hala parmaklarınızla hesap yapmaya yöneliyorsunuz, 51’i 5100’e çevirin.)

8. Yukarıdaki programı çözecek genel bir Python programı yazın. Kullanıcıya saat cinsinden şimdiki zamanı ve kaç saat beklenmesini soran bir program yazınız. Programınız, alarm çaldığında saatin kaç olduğunu gösteren bir çıkış vermelidir.